NOTO :

La suba teksto estis prenita el http://web.archive.org/web/20071008104853/http://www.er.uqam.ca/nobel/k33440/kr1.html , kie ĝi aperas en NHA (Nova helpalfabeto). Mi transigis ĝin al la norma Esperanta ortografio: mi anstataŭigis

ĉiun wa-on per ŭa,
ĉiun kh-on per ĥ,
ĉiun zh-on per ĵ,
ĉiun sh-on per ŝ,
ĉiun ch-on per ĉ,
ĉiun au-on per aŭ,
ĉiun j-on per ĝ,
kaj fine ĉiun y-on per j,

krom en kelkaj kazoj, kie mi vidis, ke tiuj anstataŭigoj ne taŭgas (en francaj aŭ anglaj vortoj).

ATENTU, ke mi NE relegis la tekston kaj ne kontrolis, ĉu ĉiuj faritaj anstataŭigoj ĝustas. Verŝajne malĝustas pluraj — en francaj aŭ anglaj vortoj kaj nomoj, ekzemple. Krome, ofte majuskloj estis malprave anstataŭigitaj per minuskloj. Mi pardonpetas pro tio.

La lingvaĵo de tiuj rakontoj multrilate lamas. Tiujn tradukojn oni devos funde revizii, nepre samtempe komparante ilin kun la originaloj.

Same gravus kompari tiun retan tekston kun la papera originalo. Mi havas paperan kopion de la originalo, multobligita de frato Durette mem. Se oni decidos uzi iujn el tiuj tekstoj por la Kanada antologio, mi volonte ciferigos la koncernajn rakontojn.

Francisko Lorrain, 15an de novembro 2014
francisko.lorrain@mac.com

MIA AMIKO TIP, ORIGINALULO
de Paul Durette
— Bona tagon, kara Paŭlo. Delonge mi ne vidis vin. mi profitas la okazon longe atenditan, kiel oni diras dum spacialaj kaj komplimentaj paroladoj… Vi scias, en tiuj paroladoj… Kion mi volis diri? Mi ne plu scias…
— Vere, mia malnova Tip, vi ne ŝanĝis via manieron, tute ne. Vi do diris al mi, ke vi profitis la okazon por sciigi min…
— jen, rekaptante miajn ideojn : vi malplenumis vian promeson. ĉu vi memoras? Iam vi promesis verki romanon…
— aŭskultu amiko mia, mi atendis vian ĉeeston antaŭ ol komenci. Vi estas mia inspirfonto, kiel en la lerneja tempo. Mi asertas tion sen vin flati. Se vi volas, ni tuj komecos. Ni revenos ĝis antaŭ multaj jaroj. Tiam, estis feliĉa tempo, kiam ambaŭ ni vizitadis la lernejon. Vi min helpos en ordo priskribi ĉiujn malnovajn memoraĵojn. Mi kronikos ĉapitron post ĉapitro… kaj…
— ĉu vi kredas ke tio fariĝos leginda libro? Mi ne opinias…
— Mia kara Tip, vi estas pesimisto.
— Tute ne, aldonis li, palpebruminte, mi estas kemiisto. Plie, ĉu vi volas bonan konsilon? Ne skribu antaŭ parolon aŭ enkodukon al via libro. Neniu legas tion. Kaj tio oscedigas. Se vi sukcesas malfermigi la buŝon, via libro fermiĝos antaŭ ol esti legita. Tamen, mi deziras al vi bonŝancon. Mi devas foriri, ĉar mi ankoraŭ me elektis mian hotelon. Sendube vi scias ke mi venis tien ĉi por la kongreso.
— Kiam do, mi revidos vin?
— Morgaŭ, se plaĉas al vi. — montrante la straton kondukante al la hotelo, li demandis : ĉu estas la bona vojo por tien iri? Ĝis la revido!
Kaj li estis for, la maldika homo kun blonda hararo, larĝa buŝo kaj okulvitroj sur la nazo. Iom senpensema, tiu kara amiko, kaj iafoje ne singardam ĉar li vortojn en la poŝo ne serĉas. Estas lia karaktero, vole—nevole. Sed, bona kaj gaja knabego, vere, li estas. Kaj mi pensis ke baldaŭ ni parolos pri la pasinta tempo. jes ja, ekzistas momentoj, kiam ni denove fariĝas infanoj. Kaj ili eble estas la plej feliĉaj el nia vivo, ĉar permesas al ni vivi la realecon de la mirindaĵoj, kiuj estas malpermesitaj al ni plenkreskuloj.
La mogaŭan tagon mi renkontis Tip-on antaŭ mia domo.
— Bonan matenon! Paŭlo. ĉu mi diris al vi la kialon de mia ĉeesto en via urbo? Mi alvenis ĉi tien por la landa esperanta kongreso. Bona afero ke tiu kongreso koincidas kun mia libertempo. Do mi povos renkonti vin ofte ĉi tie kaj ĉe la kunvenoj.
— jes, mi multe ŝatos tion. Kara Tip, vi ne diris al mi kiam vi esperantiĝis?
— Antaŭ dekduo da jaroj mi ektrovis malnovan lernolibron, kaj kaŭze de mia
sciavido, mi tralegis la libron, kaj eĉ tralernis ĝin. Poste, mi membriĝis al nia klubo, kaj varbis kelkajn samlaborantojn. Mi eĉ varbis mian katinon “Bibi”. Tiu ŝatinda besto lernigis al mi la akcenton : MI-aŭ…
— Haltu! Ni ŝercu pri Esperanto, mi petas.
— ĉu vi scias ke mi jam verkis poemon? ĉu estus permesite al mi reklami mian verkon? jes? jen :
Vatitaj paŝetoj, piedoj leĝeraj,
jen mia mata, okuloj konfidaj.
ŝi haltas, rigardas la miajn okulojn,
hezitas, balancas mistere la koksojn,
atente atendas la signon sidiĝI
sur miaj genuoj, por iom ripozi
komforte, senzorge. Per mano tenera
flataĵojn mi donos al kapo la via.
Sur felo blankega mi faros kareson.
Ripozu ĉi tie ; vi trafis la celon
nur kie vi povas ronroni, dormeti,
aminda katino, temp’ estas por ĝui.
— Mia Tip. unue mi pensis ke vi parolis pri belulino en via poemo. Certe vi povus tion fari, ĉu ne?
— Kompreneble, sed mi jam havas bopatrinon…kaj paroli pri belulino ne estas permisita en mia domo. Kion vi pensas pri mia versaĵo?
— Mi opinias ke vi uzas novajn vortojn, kiel la nuntempaj poetoj. Oni permesas tion al grandaj verkistoj aŭ grandaj poetoj. Sed…
— ĉu vi diriske mi ne estas impona poeto? Atendu ĝis du aŭ tri jaroj, kaj mi aŭdigos al vi tutan poemaron.
— Kompreneble mi atendos. ĉu vi edziĝis antaŭ longe?
— jes, kiam mi esperantiĝis. “Virina rideto pli kaptas ol reto”… Fakte, mi edziĝis al esperantistino, parolema kiel mi. Nia prezidanto de la Esperanta Klubo, parolis pri tiu knabino al mi, kaj li diris ke ĉiu “li” devas havi sian “ŝi”. Poste, kiam mi renkontis mian estontan edzinon, ŝi tiom plaĉis al mi ke mi preskaŭ ŝpinis kvazaŭ kato pro kontentiĝo. Tial, nia prezidanto fariĝis “edzperanto”. Do, dekomence estis nur du babilemuloj en la familio, sed nun helpe de la infanoj, okazas babilkoncerto iuvespere. Kial vi ne vizitus min? Sendube mia familio memorigos al vi la
babiladon en nia antaŭa lernejo.
— Venontan jaron, probable mi iros viziti vin. Ne forgesu doni al mi vian adreson.
— Kaj nun, Paŭlo, aŭskultu min : Ne skribu la jenon en via libro : Forinrinte por mia edziĝvojago, mi forgesis aĉeti bileton por mia edzino. je mia granda bedaŭro, mi ankoraŭ ne kredis ke “du botoj faras la paron”.
———————————————
Post la malfermo de la Kongreso, mi lin denove renkontis.
— Kara Tip, ĝis nun ni ne parolis multe pri nia tempo en la lernejo. Bonvolu rakonti ion al mi. Tio plezurigos min, kaj mi ŝatas vian manieron vivigi la pasintaĵon.
— Bone, unue, mi deziras scii iom pri vi. Kemiisto mi estas kaj vi?
— Mi estas instruisto.
— Komprenenble, mi antaŭvidis ion similan ; sed kial vi ne fariĝis advokato aŭ diplomato?
— ĉu vi scias ke instruado estas grava afero? La plej grava por niaj gejunuloj? Eble, mi parolis pri aliaj profesioj kiam ni vizitadis la lernejon, sed post la studo, mi elektis instruadon. Sed, mia karulo, ĉu vi preferus rememori la pasintecon? La temo estus multe pli agrabla.
— Nu, bone, laŭ via plaĉo. ĉu vi deziras ke mi parolu pri Oskaro, jes?… Do, streĉu vian atenton kaj aŭskultu min. ĉu vi memoras kiam la ĝardenisto invitis nin, dum nia libertempo, por rikolti terpomojn? Kompreneble, “La Pipokavaliroj” (tiuj, kiuj estis 16-jaraj) iris, se tiel diri, kiel unu sola homo, kun permeso fumi dum la labortempo. Alveninte sur la kampon, johano diris al mi :
— Tip, vidu la bufeton apud via piedo. Mi opinias ke ĝi neniam vidis tiom da pipoj dum sia tuta vivo… Mi havas planon. Gardu ĝin antaŭ viaj okuloj.
— Kaj la petolema johano alproksmiĝis al Oskaro. ĉi tiu kunulo estis originala Tipo, sed li ne elpensis filozofian ŝtonon aŭ tabakon, kvankam ke li ĝin fumis.
— Oskaro, mia kara amiko, ĉu vi donus al mi iom da tabako? Mi aŭdis ke ĝi estas forta, eĉ akra. Mi volas ĝin ekprovi.
— Vi estas la unua knabo, kiu min petas hodiaŭ. jen mia tabakujo. Sendube vi malsaniĝos, se vi fumos tro rapide.
— Tion ni vidos poste, diris johano, reveninte ĉe mi kun la saketo.
— Kio okazas kun vi? ĉu vi volas malsanaĝi? Mi diris.
— Ne, mi ne fumos tiun ĉi tabakaĉon. Kliniĝinte, li ekkaptis la bufeton kaj enfermis ĝin en la tabakujon.
— Baldaŭ ni ridegos!
Stranga loko por bufeto, enloĝi tabakujon. Kion ĝi opiniis tie, dumtempe? ĝi ne diris al mi.
— jen, Oskaro, dankon! lin doninte la tabaksaketon. Post malpli ol unu minuto la sciigaĵo disvastiĝis. La tento ne plu estis ĉe la terpomoj, tute ne. Post kelkaj minutoj johano flustris :
— Rigardu, li pretigas sian pipon.
Efektive, Oskaro ŝtopis ĝin. subite li ekridis : Vi ŝecemuloj, volis lerte trompi min. jen, viaj branĉaĵoj. Kio estas tio? Ne pecoj da branĉaĵoj estis tie, sed la piedetoj de la bufeto. ĉiuj ridegis. Sed Oskaro havis la lastan vorton :
— Ne ridu tiom laŭte! Vi preskaŭ sufokigis tiun kompatindan besteton…
———————————————
ĝuante belan vesperon, antaŭ la vespera kunveno, mi promesis en la ĝardeno kun libro enmane. Subite Tip alproksimiĝas kaj demandas :
— Kion do, vi legas?
— La libron “La lastaj Tagoj de Pompejo.”
— Pro kia malsano li mortis?
— Kaŭze de erupcio, mia amiko. Vi surprizas min. Mi konstatas ke vi ne legis multe da libroj.
— Kontraŭe, pri tio, vi tute eraras. ĉi tie, en mia poŝo, mi konservas multajn elkopiaĵojn de mi skribitaj el mia legaĵoj. Notu bone ke mi legas nur romanoj bone skribitajn, modernajn kaj laŭmodajn. Ne ofendiĝu pri tio. jen miaj notoj. Mi legos ilin al vi : aŭskultu :
Malfermiĝinte, la pordo fermis al li a buŝon.
La paroloj eliris flue tra lia plumo.
Li ricevis pafon rekte en la visaĝon, kaj la kuglo rompis lian vertebraron.
Per unu mano ŝi karesis lian hararon, kaj per la alia ŝi diris al li…
Sur la sidilo, la dorso de la kondukisto estis mirigita, aŭdi tiom plori.
Li ronkis, kiel nur pôvas ronki senmalicaj koroj.
SUB granda taŭzita barbo tiu maljuna militisto kaŝis senteman koron.
Lia mieno estis granda : du grandegaj okuloj sencese turniĝis ĉiuflaken INTER potenca nazo.
La okuloj estis samkoloraj, iom krispaj.
Sub grandaj kaj palaj okuloj lia dekliva frunto malkaŝis la malvolon pri morala delikateco.
La pomverda koloro de ŝia robo, ornamita per lilifloroj, estis ĉiel blua.
Lia visaĝo estis pala kvazaŭ dura ovo.
Kaj la aŭtomobiloj preterpasis sen turni la kapon.
Ili surhavis blondajn harplektaĵojn kaj grizajn robojn tranĉitajn el la sama ŝtofo.
La maljunulo estis unubrakulo. Li premis korege la infanon en siaj brakoj.
Oni flaras la odorojn de ĉiaj koloroj.
Baldaŭ la ŝipo forvelis je kelkaj mejloj de la du kadavroj, kies unu estis vivoplena.
Kiom estis la mirkonsterno de la hotelmastro, kiam li ekvidis apud la lito stertorantan kadavron de la kompatindulo.
Kion vi ja dirus, se via edzo mortigus vin? ĉu vi lin ne akuzu pro lia barbareco?
La porko havas sian nomon rajte, ĉar ĝi estas tia.
Danielo ne respondis. Estis la unua fojo ke li tiel parolis al sia patro.
La konatuloj kunvenitaj verspere apud la fajrejo, malplenigis siajn tasojn da kafo senparole, kaj retiriĝis post unu horo da tiu senmalica interparolado.
La soldatoj de Sinjoro de G. nombris sesdek ĉevalojn, ktp, ktp.
— Nun, Paŭlo, ĉu vi estas kontenta pri miaj citaĵoj? Ne koleru, mi petas.
Se vi povus fari ion por vi, mi volante blankigus vian barilon per verda farbo…
———————————————
— Saluton! Mi havas unu vorton por diri, kaj mi esprimiĝos per parolado.
— Atentu, amiko, vi venis por nova ĉapitro de mia libro… Kaj se vi malŝparas la tempon per bagateloj, neniam mi povos komenci.
— Unue, ne konfuzu miajn ideojn. jen kion mi havas hodiaŭ por diri pri la antaŭa tempo. aŭskultu, mim petas. Estis en aŭtuno. En tiu sezono la basbalo jan ne plu furoris. Estis korbopilko kiu okupigis nian libertempon. ĉia ludo daŭras sian sezonon. ĉio lacigas, ĉio rompiĝas, kaj ĉiuj pri tio babilas… jen la pripensoj, kiujn mi faris dum la unua korbopilkludo, vidita de mi.
ĉu vi jam enpensis, ke la pilko finus en korbon? “Sic transit…” interesa estas vidi la manieron ĵeti ĝi en la korbon. Se oni lasus nin trankvilaj… multe da kudantoj estas iam persistegataj maltrafigi la celon. Vere, estas same en la vivo : duono de homoj persistegiĝas kontraŭagi la alian duonon… por malebligi ĝin fali en la korbon. Tamen helpe de la kunuloj kaj de la cirkonstancoj, oni fine loĝigas la haŭton… El kia materialo estas farita la pilkego?
— El ledo.
— La haŭto el ledo, kiel dirus la sportaj redaktoroj… Oni finfine, mi diris, loĝigas ĝin en la ferrondon, ĉu ne? Estas traira loĝejo, tio vidiĝas… Estas proksimume kiel la paperkorbo de la lernejo. Nur spertaj ludantoj povos trafi tiun korbon. Iam la instruisto, vidinte pecojn da paperaĉo dise ĉirkaŭ ĝi, diris : “Se tio daŭrigus, miaj knaboj, vi ĵetos la paperaĉojn el la korbon…”
La ludantoj ĉiam celas tien, kun pli malpli sa sukceso. ĉu vi vidis kiel lidas? Momenton ili tenas la pilkon, kaj tuj ĵetas ĝin aeren. Aliaj kaptas ĝin kaj agas same, dume ĉiuj kuras kirle… Mi opiniis ke tiu ĉi ludo estis malfacilege komprenebla. Tiel pensinte, mia amiko Marko alproksimiĝis.
— Bonan tagon, Tip, li diris, vi ĉi tie similas al eksploristo starante antaŭ nova tero.
— Ne. Do, estas vi. Klarigu, mi petas, kiel ĝi funkcias…
— La korbo? ĉu vi ne vidaske ĝi estas senfundigita.
— Mi vidas tion, kiel taglumon. ĝi ne estus oportuna por kunporti terpomojn… Bonvolu komprenigi al mi ĉi tiun ludon. Estis tio, kion mi volis demandi al vi.
— Amiko mia, faru kiel mi : atentu dum kvin minutoj, kaj pripensu iomete, kaj vi komprenos ĉion… ĝis revido!
— Mi konfesas, Paŭlo, ke mi ne multe komprenis tiun unuan ludaĵon. Ho ve! Kelkfoje la inteligento ne havas la rapidecon de la ludantoj…
———————————————
— Malnova Paŭlo, amiko mia, mi pardonpetas, se mi alvenas malfrue. Vi ja scias ke mi dormas malrapide…
— Mia Tip, rakontu al mi, mi petas, kiel komencisla muzikistaro en nia lernejo. Pro tio ke vi mem estis en tiu grupo, vi povas rememori la tutan aferon pli bone ol mi.
— Antaŭe, atendu momenton. Mi kolektos miajn pensojn…
Post tempeto li diris :
— Do, en tiu tempo, la lernantoj venis al la muziĉambro por lerni fluton, ar de la suzafono ĝis la fluteto ĉio, laŭ ili, nomiĝis fluto. Ni havis tre malnovajn instrumentojn, kiuj la lernejestro heredis antaŭ nelonge. jen la interparoloj aŭditaj de mi. ĉu vi permesas al mi aldoni iomete? Tiel vi povis diri : li mensogas maŝine…
— Kiel oni ludas ĉi grandegan instrumenton, S-ro Muzikestro, montrante suzafonon? Kiel on prenas ĝin?
— Baldaŭ, oni elprenos ĝin por la muzeo…
— Tiu longa fluto, vidu. La ludinto devis blovi fortege por tiel longigi ĝin.
— Ne mia knabo, estas tiele farita. Tio estas tenortrombono.
— Kio estas tiu ĉi granda pipo?
— Estas saksofono.
— jes, mi jam aŭdis ĝin dum populara muzIko, per la radio. ĝi havas nenion en la kapo, kial?
— Kompreneble ĝi havas malplenan kapon. La sonoj trapasas tien kaj ili sonas pli laŭte tra malplena kapo.
Ekde la komenco la muzikestro varbis 40 membrojn, kaj venigis nin por la dua leciono.
— Unue, li diris,mi lernigos al vi notkantojn. Mi nun lernos la G kleon kaj diversajn notojn. jen la unuaj notoj : A, B. C.
— Sinjoro, ĉu ni devos denove lerni la abocolibron?…
Kun la kreskado de la tempo, ni lernis la notojn. Poste la muzikestro elektis blovnintrumenton por ĉiu. Dum la unuaj minutoj strangaj sonegoj muĝis en la ĉambro. Estis babela turo, aŭ babela teruro, se tiel oni povas diri.
Levante sian bastonon, la mastro kriis :
— Haltu! Mi petas. Nun vi ludos unuope. Rigardu atente vian kajeron. Karlo, la gamon!
— jen la gumo, Sinjoro…
— Ne, ne la gumo sed la gamo… Ludu Bo A Co.
— Mi ne konas la kanteton de “Boaco” ; ĉu oni ĝin ludas en Laplando?
— Nun, vi ludu samtempe. ĉiuj el vi ludu kune. Atente rigardu vian kajeron. Ni komencu : unu! Du! Ek!
Post kelkaj taktoj ĉio haltis per perfekta malakordo…
— Sinjoro, kial li ne ludis, ĉi tiu knabo?
— Li havis silentajn taktojn.
— Ne, li parolis kun sia amiko. Sinjoro, kiam mi estos 20-jara, mi eniros la parizan Observatorion! Kaj Tip ekridis.
— Haltu! Tip. Mi gratulas al vi pro via famtazio. Sed kionm vi volisdiri uzante “observatorion” anstataŭ “konservatorion”?
— Mi tuj klarigos tion al vi. ĉu vi memoras pri la juna artisto kaj lia fratino, kiam ili koncertis en ia urbo antaŭ longe? La ĉeestantoj estis admiregitaj. La mirinda violonĉelisto, nur 15-jara, ludis tiom bele ke la aŭskultantaro aplaŭdis ne kontraŭ stareble. Reveninte hejmen post la koncerto kun pensoplena kapo, mi revis pri muziko. Malantaŭ mi neatenditaj vortoj interrompis mian revon. Iiu diris : “Vere, ĉi tiu knabo estas granda artisto.” Alia respondis : “Ne estas mirinde, li studis en la pariza “observatorio”. Nu, mia animo estis suprenĵetita inter la steloj… Vere, bona muziko plialtigas… ĉu vi komprenas?
— Vi ja havas pli da fantazio ol abirurienta pediko. Permesu al mi demandi, el kie vi ĉerpas viajn ideojn?
— El mia cerbo. Pli ĝuste en mia vulkana kapo. Iu jam diris tion pri granda verkisto. ĉu vi opinias ke mia kapo estas kiel vulkano?
— jes, ja! Mi pacience atendos la balbaŭan erupcion…
———————————————
La Kongreso estis finita. en mia ĉambro Tip kaj mi interparolis. Estis nia lasta vespere kaj iom malfruiĝis.
— ĉu vi rememoras, Paŭlo, kiam mola neĝo falis abunde? Eble ne, vi sidis ĉiam en via ĉambro kun viaj libroj, eĉ vi ne rigardis tra la fenestro dum la lecionoj. Vi ne estis kiel ni. Multaj lernantoj emis vidi eksteren kaj malantaŭen. Nia instruisto iam ditris ke la antaŭa parto de la ĉambro devus ĉirkaŭi la ejon : tiam ĉiuj rigardus precize la bonan lokon. Ni revenu al nia temo : la mola neĝo. La sekvintan tagon, oni marŝis tre malfacile, unu pason antaŭen kaj du malantaŭen.
— Kiel do, vi iris al la lernejo?
— Kankre.
— ĉu vi venis ofte tiamaniere?
— Ni ne parolu pri tio, mi petas. La neĝo, mi antaŭe diris, estis mola. ĉu vi vidis la arbojn en la parko? Estis belega sed multpeza por ili. Tiom da neĝo ne estis bona po ilia sano, ĉar multaj branĉoj rompiĝis. Kompatindaj arboj… Kaj mi kredis en tiu tempo ; kompatindaj lernantoj troŝarĝitaj de laboro…
— Nun mi konstatas ke vi estas iom laca, ĉar ne parolas pri gajaj temoj.
— Mia oldulo, ĉu vi konas la proverbon : “Parolo estas arĝento, kiam silento dormiĝas”? aŭ aliaj vortoj, mi ne plu scias…
Tiam okazis io komika. Horloĝo batis la dekduan kaj en la nokto tenorkato ekserenadis.
— jen kato anstataŭ koko… Kiom pasas la tempo… Kiam ni denove renkontiĝas post jaroj da disiĝo, ni havas multe por rakonti. Bedaŭrinde morgaŭ matene mi reiros hejmen. Angla verkisto diris ion pri foriro… Mi ne bone memoras…
— ĉu estas : “La dolĉa malĝojo de disiĝo”?
— Vi pravas. ĉu vi venos viziti min, iun belan tagon?
— Sendube mi plenumos vian deziron. Estis afable de vi, ke vi vizitis min. Permesu ke mi eldiru al vi mian dankecon.
— ĉu via libro estos sufiĉe longa? Se ne, venontan jaron ni aldonos unu aŭ du aliajn ĉapitrojn. ĝis revido. jen mia mano…
— ĝis revido, fartu bone, kaj multajn salutojn al familio.
———————————————