NOTO :

La suba teksto estis prenita el http://web.archive.org/web/20071008104853/http://www.er.uqam.ca/nobel/k33440/kr1.html , kie ĝi aperas en NHA (Nova helpalfabeto). Mi transigis ĝin al la norma Esperanta ortografio: mi anstataŭigis

ĉiun wa-on per ŭa,
ĉiun kh-on per ĥ,
ĉiun zh-on per ĵ,
ĉiun sh-on per ŝ,
ĉiun ch-on per ĉ,
ĉiun au-on per aŭ,
ĉiun j-on per ĝ,
kaj fine ĉiun y-on per j,

krom en kelkaj kazoj, kie mi vidis, ke tiuj anstataŭigoj ne taŭgas (en francaj aŭ anglaj vortoj).

ATENTU, ke mi NE relegis la tekston kaj ne kontrolis, ĉu ĉiuj faritaj anstataŭigoj ĝustas. Verŝajne malĝustas pluraj — en francaj aŭ anglaj vortoj kaj nomoj, ekzemple. Krome, ofte majuskloj estis malprave anstataŭigitaj per minuskloj. Mi pardonpetas pro tio.

La lingvaĵo de tiuj rakontoj multrilate lamas. Tiujn tradukojn oni devos funde revizii, nepre samtempe komparante ilin kun la originaloj.

Same gravus kompari tiun retan tekston kun la papera originalo. Mi havas paperan kopion de la originalo, multobligita de frato Durette mem. Se oni decidos uzi iujn el tiuj tekstoj por la Kanada antologio, mi volonte ciferigos la koncernajn rakontojn.

Francisko Lorrain, 15an de novembro 2014
francisko.lorrain@mac.com

LA AVERTILO
de Félix Leclerc
Akra vento froteluzis la kamparon.
La forgesitaj aven-tigoj en anguloj de bariloj kaj la maloftaj fojntrunketoj starante en la novembra prujno daŭrigis frostotremi kaj kapkliniĝi.
La marvarmeco siblante transpasis.
En la ĝardenaleoj, en la spurlasitaj signoj de la veturiloj, glacifolioj brilis.
Genue sur la remizplanko, najloj enbuŝe, barba viro, martelo enmane, najlis tabuletojn sur palisetdorso. Li finpretigis unu avertilon.
Lia martelo kuŝigis elstaritajn najlojn, li akrigis la parton kiu iros en la teron kaj atendis. Estis la 4-a horo. Malproksime, sur la vojo, nigraj punktoj balancante dikiĝis ; estis gelernantoj kiuj hejmen revenis. La viro atendis sian filineton. Kiam ŝI alproksimiĝis, li vokis en la vento :
— Deniza, vi venu helpi min. antaŭe iru porti vian sakon.
Kaj la etulino malaperis en la domon. ŝi preskaŭ tuj eliris, buterpano enmane.
La viro alpaŝis al ŝranko supre de la stablo, prenis malgrandan poton da nigra farbo, malŝtopis ĝin, trempis penikon en ĝin kaj diris al la knabineto :
— Vi vidas tiun ĉi tabulon? La etulino jesis.
— ĝi estas avertilo, kiun mi volas ki en mia arbareto, ĉar oni ŝtelas mian lignon, li daŭrigis : skribu sur ĝin : “malpermese transpasi”. ĉu? Per belaj grandaj literoj.
Kaj la knabino manĝis sian buterpanon, ekprenis la penikon, rempis ĝin en la nigran farbon kaj atente, kiel lernantino, obeis.
Kiam la literoj bone viciĝis, la viro resendis sian filinon domen, prenis la avertilon, la martelon, enŝteliĝis malantaŭ siajn konstruaĵojn kaj elŝteliĝis direkte al sia najbara.
Alveninte al la ĉirkaŭbarita kulturejo, apud la farmlimo, li haltis, irkaŭen rigardis. Neniu. Tuj per granda rapidaj frapoj, li najlis sian avertilon en vojeto kiu estis tie. La laboro finita, li cedopaŝe iris, kunpreminte la dentojn, la ĉapelo sur la brovoj, ludante kun la martelo per la mano. Li eniris hejmen.
La vespermalheleco jam venis. Oni vespermanĝis per lumilo en ĉiuj domoj. Estis la tagfino.
ĉe la barbulo oni senparole manĝis, sed ĉe la najbaro, la filo sciigis al sia patro tion, kion li ekvidis en la vojeto.
— Mi ĵus laŭiris la ĉirkaŭbaritan kulturejon, ludante al la arbaro. Mi vidis ion ; tio plezurigos vin.
— Kion vi vidis?
— Unu avertilon. ri grizajn tabuletojn sur la fronto de paliseto ; nigrajn ojn sur ĝi, nia do
— Kio skribita?
— “Malpermese transpasi”.
— ĉu li dispremis ĝin teren?
— Ne.
— Vi ne ĵetis ŝlimon sur ĝin?
— Ne.
— “Malpermese transpasi?” Li? Li tion faris? Li deklaris al mi militon? Li pensas ke ĉiu matene, mi ĉirkaŭiros por porti mian lakton?
Kaj la filo respondis nenion. La patro daŭrigis :
— Mi komprenas. Ek de kelkaj jaroj oni ne plu interparolas ; oni rigardas nin kiel du tondroj ; lastatempe, oni ekkomencis insultojn. Li deziras fine atingi je batoj? Mi estas preta. Kiel veturil-rado mi premegos lin. Mi malamas lin, ĉu vi komprenas? Mi malamas lin, tiu majbaro.
Kaj la filo amare respondis :
— Vi, malamon lernigas al mi!
— ĝi estas la mia, tiu batalo. forestu, sed vi timas. Mi estis edukita distreti muŝojn, kiuj somere manĝis la mian korpon ; paf! teren! fronte al via botet-plandumo. Li ĝin intencis, li elpagos.
Estis absoluta nokto. Nigra, sen lumeto, kiu ŝtopas la okulojn kaj igas malkvieta ; komplica nokto kiu pliardigas malamon kaj malebligas dormon ; nokto en la koro de la du najbaroj. unu karesis sian malamon, la alia vigligis la sian. Rankoro enŝoviĝis kun sia kompanio de demonoj, ennestiĝis en la animo de la insultita kaj konsilis lin malnoblaĵojn.Cetere, silento kaj vento enmiksiĝis. Vivi fariĝis plago. La minutoj gluitiĝis en la tempo, kaj ne plu decidis forpasi. Unu post la alia, bonaj sentoj, virto, principoj kaj memoraĵoj sin dronis en tiun puŝegan ondon, kiu nomiĝas malamo. La patro kaj la filo, sen unumplua vorto, disiĝis. Malrapide, la filo supreniris en sian ĉambron. La patro restis en la nigreco, por maldormi sola kontraŭ la forno. Per la flanka dratreto, la fajro eliris la langon kaj grimacis signojn. La homo revis…
———————————————
La filo rakontas tion, kio poste okazis :
En mia ĉambro, mi ne tuj ekdormis. Ordinare, tuj kiam mi kuŝas, tuj mi ekdormas ; sed tiun vesperon mi estis maltrankvila, malkontenta ; la kovriloj pezis sur la dorso ; la muroj de la ĉambro estis malbelaj ; eĉ miaj karaj terkulturistaj vestaĉoj naŭzis min.
Mi provis forgesi la vertilon, rememori la ferojn, mian tempon en la mezlernejo, miajn amikojn ; ŝajnis al mi ke mi estas sola en la mondo, malproksima de la vero kaj de la amo, perdiĝinta en la decembra nokto.
La patro ankoraŭ, ne dormis ; mi aŭdis lin moviĝi en sia ĉambro, sin ruli, oscedi kaj spiregi ; frazfinoj elglitiĝis malsupre de lia pordo : “Tamen, mi trapasos, hundo!” Vortoj kiel tiuj ĉi. Ne, mi ne estis feliĉa. Mi kredis mian junecon pli forta ol la malamo, kaj mia juneco ekdeziris plori kiel venkito, kiel malpravulo. Fine, pezeco premegis min ; miaj muskoloj malstretiĝis ; unu post la alia, miaj pensoj estingis kvazaŭ kandeloj kun elĉerpitaj meĉoj kaj mi ekdormis.
Hejme, mi kutimis ellitiĝi tre frue, antaŭ la sunleviĝo, por zorgi pri la bestoj ; tiamaniere, ni havis tempon por malvarmigi la lakton de niaj bovinoj, por la matena liverado. ĉirkaŭ la kvina hoiro, la patro frapis ĉe mia ĉambro, estis lia kutimo.
Tiun matenon, li ne venis. Mi vekiĝis abrupte en mia lito ; mi transpasis la horon, kaj tio neniam antaŭe okazis al mi. Estis ĉirkaŭ la naŭa aŭ deka horo antaŭtagmeze, mi opiniis, ĉar la suno batis en mian fenestron ; mi vidis ĝin, tute bela kaj gaja tra mia malnova verda rulkurteno. Kontentige en mia ĉambro, kaj tiu bela lumo ekstere, koloro de julio, redonis al mi mian junecon kaj mian kuraĝon. Fine, la nokto estis bona, la pasinteco estis en la neniaĵo.
Tuj el la lito. Mi faris tri paŝojn, streĉiĝis rapide ; mi kredas ke mi ridis : postemi malstreĉis la rulkurtenom de la fenestro kiu supren eksaltis. Tiam mi ja vidis aĵon, kiun mi neniam vidis en mia vido, kaj ke neniam mi volas revidi. Ne, neniam.
Ne estis suno ekstere, nek estis antaŭtagmezo. Estis fajro! La garbejo de nia najbaro brulis (Garbejo : En Kanado ni kutimas diri “garbejo”-n por la tuta konstruaĵo kie sin vidas teretage, la stalon por la bestoj kaj la remizon por la maŝinaro. La alia etaĝo estas por la fojno, pajlo kaj greno. En la plafono de la stalo estas truoj por ĵeti la nutraĵon al la bestoj).
Estis la kvara horo matene. Kion mi faris? Mi rigardis, frotis la okulojn ; per dikfingro, mi tuŝis la vitron kiel por forviŝi malbonan bildon. Mi rondiris ĉirkaŭ mian seĝon, mi ne trovis mian veston. La plej abomena supozo dancis en mia cerbo ; paĉjo do, bruligis por sin venĝi?
Dum unu minuto, mi elreviĝis el mia nokto, el miaj revoj ; mia cerbo estis lavita kiel sapo kiu ĵus forlasis akvon ; kaj la realeco estis je tia : la garbejo de sinjoro Georges estis forglutata per granda ruĝflava fajro : kaj ŝajnis al mi vidi la bestojn en la stalo, la piedoj en sia staltrogo, okulo blanka, la nazego malfermita, helpkriegi, provante rompi sian ĉenon. Rapide, mi eliris en la koridoron ; sen frapi, mi malfermis la pordon ĉe mia patro. Li sidiĝis en sia lito, tre trankvila, la okuloj bele malfermitaj, kaj rigardis bruli la garbejon de sia malamiko.
— Venu, tiam mi diris al li.
Kaj mi timis ke li respondu : “Ke la hundo brulu!” Sed ne. Li ne diris eĉ unu vorton, nek ekscitis sin. Li levprenis siajn ŝtrumpojn kaj siajn ŝuojn, kaj sian ĉemison kaj ĉion, kaj rapide vestis sin. Mi estis tre kortuŝita, ĉar mi ĵus rekonis la viron, kiun mi jam perdis kaj kiun mi amis. Mi estis kontenta konstati ke lia kompatemo estis pli forta ol lia rankoro. Samtempe, ni eliris kurante. Odoris je fajro ekstere, estis sinistre dum tiu malvarmego.
La patro, sen paroli, sekvis min ; kaj mi kuris sur la glacifoliojn en la ĝarden-aleoj, rezoluta barakti en la fajro, se necese.
En unu salto, mi interkrurigis la barilon kaj refalis dupiede apud la avertilon ; inter du lumstrioj, mi videtis ĝin, sed apenaŭ videblan pro la arbetaĵoj kiuj kaŝis ĝin. ĝi ne naŭzis kiel en la antaŭan tagon ; plie, ĝi kompatigis min.
Ankaŭ la patro saltis ; mi mem, mi antaŭeniris je kelkajfutoj. Subite, mi aŭdis lin fali ventrokuŝe malantaŭ mi, la vizaĝo en la prujna herbo. Mi returnen iris, prenis lin per la akseloj, helpis lin. Poste, subite starante, li tre serioze diris :
— Estis nenio. ni daŭrigu. Estis la avertilo. Ekiru.
Li puŝis min en la dorso ; mi ĉiam rememoras lian vizaĝon kiam li diris al mi : “Ekiru”. Mi konstatis ke li estis fortika.
Mi havis tie, en miaj manoj, la formon de lia dika ĉarpentaĵo, kaj miaj okuloj ĵus vidis la belan formon de lia animo.
Kuradante, ni denove reforiris.
Miaflanke, mia ideo estis senprokraste iri al la domo, vidi la homojn kaj ricevi ordonojn por fari la plej urĝan. Mi vidis en la fenestro de la kuirejo sinjoro Georges, starante, kiu rigardis la ardejon, senmove kvazaŭ statuo, ŝirmante sian knabineton sub sia antaŭtuko. Mi min returnis ; mia patro ne plu estis kun mi. Tiam mi alproksimiĝis al la fajro, la vizaĝo en la kubuto por forigi la varmecon. Mi rondiris la garbejon, kaj malantaŭe, kie la fajro estis malpli forta, bestoj eliris muĝante kaj urĝante, el la pordo kiu rigardis la herbejon. Mi antaŭeniris inter la bestoj kaj sukcesis eniri en la garbejon.
Dekstre de la brutejo, estis sinjoro Georges, kiu malligis la bovinojn ; mi vidis lin tra la fumo ; kaj maldekstre, mia patro, kiu malligis la bestojn sur la maldekstra flanko ; miaflanke, mi gvidis la bestojn eksteren kriante per mia tutaforto. La fajro krakis super niaj kapoj. Sinjoro Georges estis nerva ; tiel li frapis la bestojn kaj direktigis ilin al la elirejo. Subite, mi vidis la du virojn renkontiĝi preskaŭ frunto ĉe frunto, ĉe la kolo de la lasta elironta bovino ; ili estis tre proksimaj unu la alia. Mi vidis ilin, kiel du gigantoj kiuj ĉesis la batalon, unuiĝinte, miksante siajn fortojn por savi de la morto, bestojn, amikoj de la homo ; bestojn sendefendajn, kiuj staras tie, frenezitaj, muĝante sian malĝojon, sian deziregon de la vivo, kaj precipe sian malfortecon. Mi vidis la kuraĝon de du viroj, sed tio kion mi vidis la plej bela, tiun nokton, mi vidis la malamon de tiuj du najbaroj fandiĝi kvazaŭ vakso. Inter ili, okazis tio, kion ambaŭ solaj, ili kunportos en la vivo, agoj kiuj bruligas la emon abomeni kiun ajn. Kaj mi diris en mi mem : Bonvenon al vi, malfeliĉo, kvankam vi faras la plej malbela sur la tero. Malfeliĉo, estu bonvena, faru al ni malbonon, purigu nin.
ĉe la sunleviĝo, la fajro elfinis manĝi la restaĵojn de la grandaj traboj. ĉio estis fordetruita, disrompita, kvazaŭ enŝlimiĝita sub la tero. La garbejo jam fariĝis cindroj.
En la korto, la tuta vilaĝanoj ĉirkaŭiris per grupoj. Oni puŝis sledojn, veturilojn ; ĉevaloj henis kaj freneze baŭmis nesciante kien oni ilin pelis. La najbaroj partigis inter si la bestojn de sinjoro Georges, atendante la konstruadon de alia garbejo, kiun deĵoraĵo helpos konstruigi.
Iom post iom, ĉiu kutimiĝis al la malfeliĉo ; ĉiu sciis ke sinjoro Georges fakte renversis sian lumigilon en la fojno ; ĉiu rakontis la tragedion al la alia, kiu jam ĝin sciis.
Dum parto de la tago, vizitantoj paŝis kaj repaŝis ; rigardemaj homoj malakcelis sian aŭton sur la vojo, poste daŭrigis. Inspektistoj, kun ledaj dosieroj venis kalkuli la perdojn ; kaj fine, ĉion kaj ĉion. Mi vidis sinjoron Georges nur unu fojon dum tiu ĉi tago ; li estis konsternigita kaj sin kaŝis kiel malfeliĉa infano kiu demandas al la silento kial la vivo estas tiel stulta kelkafoje.
ĉirkaŭ la tria horo postagmeze, mi vidis lin, ambaŭ manoj en la poŝoj, la surtuto ĝis kole butonita, alproksimiĝi al sia garbejo, movi la rubaĵojn kun la piedfino, kraĉi en la cindrojn, malfelice ĉirkaŭen rigardi, poste aliri al nia ĉirkaŭbarita kulturejo apud la farmbieno.
Mi estis sur la rando de la grenejo, ĉe ni, kaj mi vidis lin kliniĝi, levpreni la avertilon, spliti ĝin fortike sur siajn genuojn, kaj forĵeti ĝin al la arbetaĵojn kiel oni ĵetas putraĵon.
Tiu sola tago pripensigis min multe pli pri la vivo ol dum monatoj en la mezlernejo, kaj mi min diris : “Se iun tagon mi amos iun, mi volas lin koni en la malfeliĉo ; li elprovos min, kaj mi elprovos lin.”
Tiun vesperon, antaŭ la vespermanĝo ĉe ni, la patro kaj mi, aŭdis frapi sur la pordon de la kuirejo. Estis la filineto de sinjoro Georges kiu alvenis, tute ĝenata, fari gravan komision. Per mallevitaj okuloj, ŝi alparolis al mia patro.
— Paĉjo sendas min por diri al vi ke la vojeto estas libera, la avertilo ne pluvidiĝas.
Mia patro diris :
— Kiel estas ĉe vi?
— Posttagmeze, paĉjo ploris, respondis la knabino.
— jes? Diru al li ke ni helpos lin.
— Venontan dimanĉon, ĉu oni povos havi vian veturilon por iri al la meso?
— Diru al li ke li havos ĝin.
Poste, li proponis al la knabino ĉeesti la vespermanĝon. ŝi ĝentile diris dankon, bonan vesperon, kaj senbrue foriris.
Tiam la patro parolis, trankvile, kvazaŭ li estus sola en la kuirejo.
— La fajro, oni scias ke ĝi estas terura ; ĝi manĝas ĉion. Mi vidis ĝin, mi scias. Nun, ne garbejo, li havas nenion plu, la bonulo. Kiom da martelfrapoj en unu garbejo, ŝvitoj, akra ferlado kiun oni lokas folion post folio, kalkuloj, malfacilaĵoj en ĉiu angulo ; unu garbejo, tio multe suferis se ĝi povus paroli! Poste alvenas fajro : Pfff… du horoj, finita. Ne, mi ne parolis al li, tiun ĉi matenon, supre de la bestoj ; ni vidis nin, ja, sed neniu vorto, ni tamen interkompreniĝis. Niaj kvar manoj renkontiĝos sur la kolbrido de la sama besto, la lasta kiu postrestis. Mi ne povas dirti tion kio okazis, sed estis dolĉa, profunda sento en ni kiel printempa mateno kiam la tegmentoj degutitas pro la suno. Se mi povus doni feliĉon al li, des pli bone ; mi nenion faris eksterordinaran.
Mi ne pensis pri la fojnejo kiu malfirmiĝis supere de nia kapo ; mi ĝuste pensis ke estis mia garbejo, la mia, kiu bruladis ; mi iris, estas ĉio. ĉiu besto kiun mi savis estis kiel mia grego, la mia, kiun mi savis. Vi aŭdis ilin muĝi? Estas tia. Oni petegas. La fajro ; ne estis ĝia afero sufoki ilin ; ne estis ĝia afero forgluti la vintran fojnon, forgluti la tabulojn unu post la alia, veneni la provianton, krevi la avensakojn, ĉirkaŭbari la veturilojn, fari malbonon ; nenio faronta. Estas pro tio ke ni iris por mortigi la plagon kiu brulis la laboron de unu homo ; homo kiel ni, kiu ja donis sian vivon pro la tero ; kiu scias kio estas malvarmo, varmo, malsato, malriĉeco, lukto ; unu homo kiu, tie, vidis antaŭ li, la pezecon de sia ekzistado sin forsavi en la aeron, transkuri, fugi malproksimen, malaperi en fumnubojn. Mi ne tien iri kun miaj malamoj, kun mia kalkulema cerbo, kun mendaĵoj en mia poŝo ; mi iris tien libere, kiel volontulo, frato ; kiel malriĉulo kiu vidas suferi alian malriĉulon ; homo kiu vidas malfortiĝi alian homon.
Se mi ne havis animon, mi ĵus reendormiĝis en mia ĉambro, ŝtopante miajn okulojn per miaj kovriloj, por ke la lumo ne tedu min. Mi iris por helpi. Helpi ĝojigas ; mi estas ĝojoplena. Mi estas kontenta riski tion.
Sed, li, li riskis sian vivon multe pli ol mi, li, Georges. Vi ne vidis lin, vi, enŝoviĝi en la stallokon de sia ĉevalidino ; ĝi vulpe agis, tute nerva ; li grimpis kaj staris en ĝia rako ; li perforte eltiris ĝian kolbridon, plie li batalis kontraŭ ĝi, li elirigis ĝin luktante, puŝante ĝin sur la bruston, kiel oni puŝas sur muro. Kiam oni vidas tion, la historietoj pri avertilo estas malproksimaj. Estas viro, li!
ĉiaokaze, la malfeliĉo pasis ; ĝi bruligis garbejon ; ĝi ankaŭ bruligis alianaĵon. Vi scias tion, kion mi volas diri. Li fariĝos bona najbaro. Tiu, kiu sendas la fajron scias kion li faras. Tio intime unuigas la homojn. Mi opinias ke ni estis du decaj homoj kiuj manpremis kvazaŭe en la purgatorio, kiel du pecoj de fero kuniĝas en arda karbo. La ĉefaĵo, la vertilo mortis. Mi havas pasrajton. Mi estas liberigita homo.
———————————————